Król polski Kazimierz wziął sobie za nałożnicę kobietę żydowskiego pochodzenia Esterę z powodu (jej) niezwykłej (…) urody. Miał, z nią za nawet dwu synów Niemierzę i Pełkę (…). Również na prośby wspomnianej nałożnicy Estery dokumentem królewskim przyznał wszystkim Żydom mieszkającym w Królestwie Polskim nadzwyczajne przywileje i wolności, które ciężko obrażają Majestat Boży. Ich cuchnący odór trwa aż do dnia dzisiejszego. Taki nieprzychylny obraz legendarnego romansu króla Kazimierza Wielkiego z Żydówką Esterą, w XV wieku nakreślił w swoich „Rocznikach” Jan Długosz. Wątek ten jest o tyle interesujący, że imię dziewczyny występuje w nazwach ulic i zabytków zachowanych w Krakowie (m.in. Kopiec Esterki). Jedna z krakowskich kamienic, położona przy ul. Krakowskiej 46, do dzisiaj istnieje w świadomości mieszkańców jako Dom Esterki.

Historia wielkiego romansu

Jeśli w legendzie o królewskim romansie poszukać ziarna prawdy, okaże się, że nazwa budynku nawiązuje do postaci Estery Małach. Była ona wnuczką lekarza z Opoczna. Według przekazu Jana Długosza ta niezwykłej urody Żydówka była związana z Kazimierzem Wielkim przez wiele lat. Owoce ich romansu (bądź nielegalnego małżeństwa) to dwaj synowie: Niemir i Pełka, którzy pozostali przy wyznaniu ojca. O córkach Estery kronikarz wspomina tylko tyle, że w ich wychowaniu zachowano judaistyczne obrzędy i zwyczaje. Reinterpretację wspólnej historii Estery i Kazimierza Wielkiego stanowi także, nieco późniejszy, rozdział praskiej kroniki Davida Gansa, wydanej w 1595 roku.

Możliwe, że pamięć o zamieszkałej w Krakowie Żydówce przetrwała wieki. Jej życie w pewnym sensie przypominało bowiem losy biblijnej Estery. Ta wstawiła się przed perskim królem za swoimi współwyznawcami, ratując ich w ten sposób przed represjami. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi co roku obchodzą radosne święto Purim.

Dziś Dom Esterki mieści Muzeum Etnograficzne

Dom Esterki, w którym mieści się obecnie siedziba Muzeum Etnograficznego, stanowi przykład kamienicy mieszkalnej charakterystycznej dla zabudowy centrum krakowskiego Kazimierza. Powstał z połączenia dwóch mniejszych budynków i w takiej formie zachował się do dzisiaj.

Najstarszą częścią Domu Esterki jest podziemna kondygnacja — niektóre piwnice powstały prawdopodobnie w XIV wieku. Kamienne masywne mury wzniesiono ok. 1430 roku. Niektóre fragmenty pierwotnej konstrukcji przetrwały próbę czasu. W dobrym stanie są także dodatkowe elementy kamieniarki — datuje się je na drugą połowę XV wieku. Zrealizowane pod mniejszym wpływem gotyku, były wstępem do rozwiązań architektonicznych zaproponowanych przez twórców epoki renesansu.

Nie bez znaczenia dla kierunku obranego w procesie przebudowy obiektu było zaangażowanie jego ówczesnego właściciela. W XVI wieku aktem własności dysponował nadworny architekt i budowniczy króla Zygmunta Starego, rajca kazimierski Bartolomeo Berecci. Na jego polecenie wykonano tzw. łamany dach krakowski. Zadaszenie zaprojektowano w formie czterospadowej, podzielonej na dwie główne części o podobnym kącie nachylenia. Wkrótce po przeprowadzeniu ostatnich prac remontowych w domu zamieszkała córka Berecciego, Anna.

Na XVIII stulecie przypada kolejny ważny okres w historii budynku. W tym czasie zrealizowano drewniane stropy, a na ścianach pojawiły się oryginalne polichromie. Z tego wieku pochodzą także rozety umieszczone na wysokości sufitu. Ostatnią gruntowną przebudowę przeprowadzono w 1876 roku. Późniejsze zmiany nie wpłynęły już tak znacząco na obecny wygląd budynku.

Tekst pochodzi z albumu „Piękny Kraków. Kamienice”, fot. Tomasz Witecki.