Ta sama ulica, która wyznaczała drogę królom zasiadającym na tronie na Wawelu — ta, która kończy się tuż za Bramą Floriańską, dawnym głównym wjazdem do Krakowa i zarazem jego pierwszą wizytówką — w XIX wieku stała się również miejscem narodzin jednego z najsłynniejszych polskich malarzy — Jana Matejki. To w Krakowie mieści się dom Jana Matejki.

Artysta przyszedł na świat w 1838 roku w rodzinie o polsko-czeskich korzeniach. Dom, w którym spędził dzieciństwo i lata młodzieńcze, pierwotnie należał do jego dziadka Jana Piotra Rossberga, krakowskiego kupca. Ostatecznie budynkiem miało podzielić się najmłodsze pokolenie Rossbergów. Majątek w postaci typowego krakowskiego domu mieszczańskiego wniosła do małżeństwa przyszłych rodziców malarza, Joanna Karolina Rossberg. Jej ślub z pochodzącym z Czech Franciszkiem Matejką odbył się 22 listopada 1826 roku. Historia samego budynku zaczęła się jednak znacznie wcześniej.

Dom Jana Matejki i jego historia

Przy najstarszej z ulic Krakowa — Floriańskiej, pod numerem 41 w XVI stuleciu wzniesiono renesansowy budynek mieszkalny. Według innych źródeł zalążkiem przyszłego domu rodzinnego artysty była murowana kamienica wybudowana na przełomie XIV i XV wieku. W obu wersjach tej opowieści powtarza się fakt, że najstarszą, zachowaną do dzisiejszych czasów częścią budynku są piwnice których głębokość sięga trzech kondygnacji. W planach pierwszych budowniczych znalazło się również piętro. Na więcej nie pozwalały normy budowlane obowiązujące w mieście (wyższe budynki zaczęto wznosić w Krakowie dopiero w XIX wieku).

Jan Matejko był najsilniej związany z rodzinnym domem. Dlatego też zamierzał w przyszłości wykupić od swojego rodzeństwa udziały w ich wspólnym majątku. Wyłączne prawo do budynku uzyskał 8 grudnia 1871 roku. Zanim urządził w nim swoją pracownię, zlecił gruntowny remont i rozbudowę, aby dostosować budynek do swoich potrzeb. Wykonanie projektu powierzył Jackowi Matusińskiemu, który czerpał inspirację głównie z podręcznika „Nauka Budownictwa”, wydanego przez Feliksa Radwańskiego w 1842 roku. Fasadę, zgodną z neobarokowym nurtem w architekturze, zaprojektował z kolei przyjaciel malarza, uznany architekt Tomasz Pryliński.

Budynek zdobiły atrybuty malarza

Jednym z najważniejszych przekształceń dokonanych przy bezpośrednim udziale Jana Matejki było symboliczne przedstawienie przeznaczenia obiektu. W znacznej części odbyło się to na cele artystyczne. Zamiast umieszczenia na fasadzie herbu rodowego, artysta zdecydował się zrealizować w osi środkowej rzeźbę obrazującą atrybuty malarza: paletę, pędzle oraz dwie książki. Wymienione elementy znajdowały się na kamiennej poduszce osłoniętej wyrzeźbionym baldachimem.

Rodzina Matejków ponownie „zadomowiła” się w kamienicy już w 1873 roku. Na wysokości pierwszej kondygnacji urządziła duży salon, nieco mniejszy dodatkowy pokój przeznaczony do wypoczynku, jadalnię oraz sypialnię Teodory z Giebułtowskich Matejkowej. Malarz zajmował pokój na następnym piętrze. Obok znajdowały się sypialnie jego syna i córek. Najwyższa kondygnacja budynku została zaadaptowana na pracownię artystyczną.

Tutaj właśnie Matejko tworzył swoje monumentalne obrazy. Wyrażały one zarazem jego fascynację przeszłością narodu czy zamiłowanie do kolekcjonowania militariów, jak i niechęć do techniki impresjonizmu. Skromne warunki fizyczne i ograniczenia wynikające ze słabego zdrowia rekompensował pracowitością, wysiłkiem i bogatą wyobraźnią twórczą. Dzięki tym cechom sława Matejki sięgała daleko poza progi jego rodzinnego domu, zapraszając na ul. Floriańską takie postaci, jak m.in. cesarz Franciszek Józef, który w 1880 roku odwiedził salon malarza.

Tekst pochodzi z albumu „Piękny Kraków. Kamienice”, fot. Tomasz Witecki.