• Wyjątkowe nawiązania szopek do Krakowa, jego tradycji i ważnych postaci spowodowały, że trafiły one na na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
• W Muzeum Historycznym Miasta Krakowa znajduje się obecnie największy na świecie, liczący ponad 200 eksponatów zbiór szopek, regularnie wypożyczanych do innych muzeów w całej Europie.
• Rozstrzygnięcie konkursu na szopki krakowskie odbyło się za pośrednictwem przekazu internetowego. Wyniki można znaleźć w tym miejscu.

Zwyczaj tworzenia szopek oraz inscenizacji bożonarodzeniowych w Europie sięga XIII w. W Krakowie przybrał on wyjątkową formę – tradycyjne szopki krakowskie wystawia się tu od niemal 80 lat. Jednak ze względu na trwającą pandemię koronawirusa, tegoroczna edycja konkursu wyglądała inaczej niż zwykle.

Skąd się wzięły szopki krakowskie?

Ta tradycja ma długą historię. Pierwszy konkurs szopek bożonarodzeniowych odbył się  jeszcze przed wojną w 1937 r. Jego inicjatorem był Jerzy Dobrzycki – historyk sztuki i późniejszy dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Od tego czasu (z wyjątkiem okresu okupacji hitlerowskiej) krakowscy szopkarze co roku w pierwszy czwartek grudnia spotykali się na Rynku Głównym pod pomnikiem Adama Mickiewicza, by przedstawić publiczności swoje dzieła. Pierwszy powojenny konkurs w 1945 r. odbył się przy gruzach zburzonego przez Niemców monumentu. Rok później był on już odbudowany, a organizacją konkursu zajęło się Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Do dziś sprawuje ono nad nim patronat. 

Kunszt i oryginalność

Szopki krakowskie od samego początku znacznie różniły się od tych wystawianych w innych częściach kraju. Posiadają charakterystyczną, strzelistą i symetryczną bryłę oraz nieparzystą liczbę wież – najczęściej 3, 5 lub 7.  Ponadto są inspirowane sztuką gotycką i barokową. Bryły szopek silnie nawiązują do najważniejszych miejskich zabytków architektonicznych, tj. Bazylika Mariacka, Barbakan, Brama Floriańska, Sukiennice, Wieża Ratuszowa, kaplica Zygmuntowska na Wawelu czy budynek Teatru im. Słowackiego. 

Szopki krakowskie wyróżniają się również mnogością postaci. Oprócz tradycyjnych figurek nawiązujących do historii Bożego Narodzenia, znajdują się w nich również postacie historyczne związane z miastem czy bohaterzy legend krakowskich. Twórcy dużą wagę przywiązują do ukazania symboliki miasta. Dlatego w szopkach często pojawiają się lokalne kwiaciarki oraz figurki ubrane w tradycyjne krakowskie i góralskie stroje. 

Twórcami pierwszych szopek konkursowych byli zazwyczaj murarze oraz pracownicy budowlani z Krakowa i okolicznych wsi – Zwierzyńca, Grzegórzek, Krowodrzy czy Ludwinowa. W sezonie zimowym nie mieli oni zbyt wiele pracy i wskutek tego chętnie poświęcali się innym zajęciom. W późniejszym okresie, gdy konkurs zyskał na popularności i renomie, tworzeniem szopek zajęli się zarówno różnorodni artyści, jak i szerokie grono amatorów.

Szopki krakowskie na świecie

Niepowtarzalność i unikatowość szopek krakowskich doceniono nie tylko w Polsce, ale również poza jej granicami. W 2014 r. wpisano je na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Cztery lata później znalazły się również na pierwszym miejscu listy reprezentatywnego niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. Obecnie stanowią jeden z najbardziej rozpoznawalnych znaków Małopolski. Coroczny konkurs i wystawa przyciąga tłumy krakowian. W Muzeum Historycznym Miasta Krakowa znajduje się największy na świecie, liczący ponad 200 eksponatów zbiór szopek, regularnie wypożyczanych do innych muzeów w całej Europie. Część z nich można podziwiać również w krakowskim Muzeum Etnograficznym.

Tegoroczna edycja konkursu jest inna niż wszystkie

W tym roku szopki krakowskie oceniane były po raz 78. Miasto nie zdecydowało się na przerwanie tradycji, jednak ze względu na trwającą pandemię formuła konkursu musiała zostać zmodyfikowana. Tym razem twórcy nie ułożyli swoich dzieł pod pomnikiem Adama Mickiewicza, nie było też uroczystego korowodu, który powinien się odbyć 3.12 w samo południe. Przebieg konkursu oraz ogłoszenie werdyktu można było jednak obejrzeć online na stronie Muzeum Krakowa. Transmisja z uroczystego ogłoszenia laureatów odbyła się wczoraj na żywo.

Do tegorocznej edycji konkursu zgłoszono  87 szopek. Tradycyjnie zostały one podzielone pod względem wielkości i ocenione, ze względu na wiek uczestników, w kategorii seniorów, młodzieżowej, dziecięcej oraz rodzinnej. Najwięcej prac wykonały osoby starsze. Wyniki konkursu można zobaczyć tutaj.

Gdzie oglądać szopki krakowskie?

Jak co roku, od dziś do 27.12.2020 r. szopki można oglądać na pokonkursowej wystawie. Tradycyjnie odbywa się ona w Celestacie, jednak obecnie jest dostępna jedynie online. Zarząd muzeum zapewnia, że gdy tylko wymogi sanitarne na to pozwolą, wystawa zostanie otwarta dla zwiedzających również stacjonarnie.

Część szopek została także udostępniona w przestrzeni publicznej. Można  je znaleźć na placach i uliczkach w obrębie Starego Miasta. Szopki towarzyszą zimowym spacerom krakowian już od wielu lat i w tym roku nie mogło być inaczej – tłumaczy prezydent Jacek Majchrowski. Tym razem przygotowaliśmy dla Państwa prawie 40 misternie wykonanych szopek, w których znajdziemy odwołania do historii, krakowskiej architektury i tradycji. Celebrujmy ten niezwykły czas, dbajmy o siebie i naszych bliskich i niech widok wspaniałych szopek przyniesie nam radość i nadzieję. To forma doświadczania kultury i dziedzictwa, która jest w pełni bezpieczna, przygotowana zgodnie z obowiązującymi obostrzeniami sanitarnymi – dodaje prezydent. Szopki na krakowskich ulicach będzie można oglądać do 2.02.2021 r. 

Fot. Coroczna parada szopek z 3 grudnia 2015 r., lic. CC 4.0, Jerzy Bereszko.