Willa Marii Lewalskiej powstała według projektu biura Ludwika Wojtyczki. Zlecenie było jednym z pierwszych dotyczących architektury dworkowej. Pierwotną koncepcję domu znajdującego się przy ul. Krupniczej 42 przygotowali pracownicy firmy Beton. Budowę zakończono w 1924 roku.

Przygotowując koncepcję willi Marii Lewalskiej, Wojtyczko bazował na dokumentacji sporządzonej przez firmę Beton. Znał już zatem wszystkie ustalenia w zakresie wielkości, powierzchni budynku i rozmieszczenia poszczególnych pomieszczeń. Wadą pierwszego projektu przedstawionego przez architekta okazały się monumentalne fasady, na które nie chcieli zgodzić się krakowscy urzędnicy, gdyż nie odpowiadały planom zagospodarowania przestrzennego uchwalonym przez magistrat. W związku z wyraźnym sprzeciwem władz miasta projekt wymagał

dodatkowych poprawek. Elewację dopracował Izydor Goldberg. Wprowadził istotne zmiany do założeń zaproponowanych przez Ludwika Wojtyczkę. W porównaniu do pierwotnej wersji projektu zmieniła się wielkość i liczba okien. Goldberg zaproponował również przekształcenie konstrukcji dachu z dwuspadowego na mansardowy. W historii powstania willi występuje również wątek

Stanisława Filipkiewicza, który rzekomo brał udział w pracach projektowych (zamiast Izydora Goldberga). Jego nazwisko znalazło się w opisie budynku opracowanym przez ówczesnego redaktora naczelnego „Architekta” Henryka Jasińskiego. Pozostałe źródła historyczne milczą jednak na ten temat.

Warto przypomnieć, że Ludwik Wojtyczko należał do Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, zajmował się również sztuką dekoracyjną, stąd częste w jego projektach skupienie na detalu czy zdobienia przypominające wystrój dworków i monumentalnych barokowych pałaców. Odwołania do dawnych standardów czynią z willi Marii Lewalskiej budynek, którego „korzenie” wyrastają z powoli oddalającego się już w tym czasie od Krakowa historyzmu. Gdyby szukać porównań poza granicami Polski, pierwowzorem krakowskiej willi okaże się Wersal, a jedną z najsilniejszych fascynacji Ludwika Wojtyczki — epoka Ludwika XIV.

Willa Marii Lewalskiej i jej architektura

Konstrukcja powstała na planie prostokąta, układ wnętrza opiera się na 5 osiach z reprezentacyjną klatką schodową. Parter wzbogacają półkoliste wykusze, w tym największy umieszczony od strony

południowej. W fasadzie obiektu uwagę zwracają pilastry, które oddzielają linie okien. W koncepcji elewacji uwzględniono liczne detale dekoracyjne. Okna otaczają zdobienia utrzymane w stylistyce baroku. O przepychu projektu świadczy również najwyższa kondygnacja: wyraźnie zarysowany gzyms wieńczy charakterystyczna tralkowana attyka, a na belkowaniach widoczne są girlandy. W części środkowej budynku wydzielono ryzalit obejmujący wszystkie kondygnacje. Mieści się w nim

wejście do willi — drzwi o znacznych rozmiarach z podwójnymi pilastrami, dodatkowo wyróżniającymi ten fragment fasady na tle pozostałych elementów architektonicznych.

O zamiłowaniu architektów do rozwiązań dekoracyjnych świadczy także okazały balkon w kształcie elipsy, wykończony ozdobną, stalową balustradą. Nad drzwiami balkonowymi zwieńczonymi arkadą znajduje się wykusz z inicjałami Marii Lewalskiej.

Współcześnie w willi mieści się siedziba Austriackiego Forum Kultury w Krakowie.

Tekst pochodzi z albumu „Piękny Kraków. Kamienice”, fot. Tomasz Witecki.